De aarde in ons

Over gezondheid, systeemdenken en het vergeten lichaam van de aarde

Want wat als ziekte geen puur individueel probleem is, maar een signaal van een systeem uit balans?

Wat als onze lichamen niet alleen persoonlijke verhalen vertellen, maar ook iets weerspiegelen van de staat van de wereld waarin we leven?

Wij zíjn natuur en we leven in uitwisseling

Ik werk met mensen die ziek zijn. En ik ben zelf ook ziek. ME/cvs. Chronische pijn. Overprikkeling. Uitputting.

Ziekte maakt je vaak gevoeliger voor licht, geluid, geur, tempo. Maar ook voor luchtkwaliteit, gebrek aan groen, een samenleving die over je grenzen dendert. Het maakt je tot een scherpe antenne. En in die gevoeligheid ontdekte ik iets wat ik eerder nooit écht had doorvoeld:

Wij zijn natuur. Niet als metafoor, maar letterlijk. Ons lichaam is opgebouwd uit dezelfde elementen als de aarde: water, ijzer, zuurstof, koolstof. Onze longen ademen in wat bomen uitademen. Ons bloed weerspiegelt rivieren. Ons zenuwstelsel danst op het ritme van dag en nacht, seizoenen, maanstanden.

En als die natuurlijke ritmes verstoord raken, raken wij ook verstoord. Dat voelde ik pas echt toen ik ziek werd.

Ziekte als systeemprobleem

Ik zie het om me heen: zoveel mensen die opbranden, vastlopen, ziek worden. We krijgen diagnoses. We worden doorverwezen. Maar zelden wordt de context benoemd waarin dit allemaal gebeurt.

We ademen vervuilde lucht. We eten voedsel uit uitgeputte grond. We leven in een opgejaagd tempo, in een omgeving zonder rust of ruimte. We wonen in steden zonder schaduw of stilte. We bewegen in systemen die nog altijd geld boven gezondheid stellen.

En dan krijgen we goedbedoelde adviezen: "Neem rust." "Doe ademhalingsoefeningen." "Ga de natuur in."

Maar wat ademen we eigenlijk in? Wat zit er in ons voedsel? Wat is de kwaliteit van de wereld waarin we geacht worden te herstellen? Hoezo de natuur in, als je niet naar buiten kunt?

Ziekte is geen puur individueel probleem. Het is een systeemprobleem. Een gevolg van hoe we onze wereld inrichten. Een signaal dat iets diepers uit balans is, fysiek en psychisch. En zolang we die context blijven negeren, blijven we symptoombestrijding bedrijven, zowel in de zorg als in het klimaat- en duurzaamheidsbeleid.

Wat we de aarde aandoen, doen we onszelf aan

We vergiftigen de lucht, en noemen het pas een probleem als we het voelen in onze longen. We doden insecten, en verbazen ons als onze voedselvoorziening instort. We sluiten dieren op in megastallen, en begrijpen niet waar antibioticaresistentie vandaan komt en we wachten weer geduldig tot een volgende zoönese zich aandient.

Maar het verband is pijnlijk logisch. De aarde is geen decor. Ze leeft in ons.

Als we spreken over vervuiling, spreken we over ziekte. Als we spreken over biodiversiteit, spreken we over veerkracht van ecosystemen én mensen. Als we spreken over bodemgezondheid, spreken we over darmgezondheid, voeding, immuniteit.

Toch zie ik in gezondheidsbeleid nog steeds een fundamentele kloof:

natuur = recreatie gezondheid = zorg klimaat = een apart beleidsveld

Maar dit is een gevaarlijke illusie.

Gezondheid ís ecologie. Gezondheid is systeemwerk. Gezondheid is verbondenheid.

Volgens het wetenschappelijke kader van de planetary boundaries zijn inmiddels zes van de negen planetaire grenzen overschreden: klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, stikstof- en fosfaatkringlopen, landgebruik, zoetwatertekort en chemische vervuiling. Die grenzen lijken abstract, maar ze raken onze lichamen direct: door luchtvervuiling, voedingsarmoede, overprikkeling, microbiële ontregeling, hitte, stress en verlies van zingeving.

Wat we de aarde aandoen, doen we onszelf aan.

Willen we het wel zien?

Het vraagt moed om de puzzelstukken in elkaar te leggen. Want dat betekent ook: verantwoordelijkheid nemen. Erkennen dat iets als klimaatverandering niet alleen een toekomstprobleem is, maar ook een huidig gezondheidsprobleem. Dat vervuiling niet alleen slecht is voor ‘de natuur’, maar ons zenuwstelsel aantast, ons immuunsysteem belast, ons ziek maakt.

Door ziekte te individualiseren, alsof het iets is wat zich los van de wereld in een lichaam afspeelt, plaatsen we het, ironisch genoeg, ook buiten ons. Buiten de samenleving, buiten de cultuur, buiten het systeem waarin het is ontstaan. We maken het tot een privézaak, in plaats van een collectieve spiegel.Dat klinkt als een tegenstelling, maar dat is het niet. Want wat we daarmee ontkennen, is het geheel.Het lichaam dat ons iets wil vertellen over de wereld waarin het leeft.

Psychische klachten nemen wereldwijd explosief toe. Angst, stress, onrust, vervreemding, we noemen het mentale epidemieën. Maar zelden leggen we de link met het ecosysteem waarbinnen dit ontstaat. Hoe kun je innerlijke rust vinden in een wereld die schreeuwt, haast en brandt? We hebben geen ‘mentale veerkracht’ nodig los van de wereld, maar veerkracht in relatie tot die wereld.

Willen we als samenleving echt erkennen dat alles samenhangt?

Durven we te zien dat het huidige systeem winst boven welzijn plaatst? Dat het onze lichamen, geest en onze aarde uitput tegelijk?

Of blijven we pleisters plakken, terwijl het fundament onder onze voeten afbrokkelt?

De illusie van 'de aarde redden'

Steeds vaker hoor ik mensen zeggen: “We moeten de aarde (of de natuur) redden.” Maar dat suggereert dat we er zelf los van staan. Alsof de aarde daar is en wij hier.

Maar wij zíjn aarde. Wij zijn haar voortzetting in menselijke vorm. Het gaat niet om de mens tegenover de natuur, maar om het proces tussen mens en wereld, ademend, voelend, verbonden. Het gaat het juist om dat proces.

Wat ziek is in de wereld, raakt ons. En wat heel wordt in ons, resoneert door naar buiten. Planetaire grenzen zijn overschreden waarmee ook onze grenzen zijn overschreden.

Het lichaam als bron en als blokkade

Een slecht werkend zenuwstelsel of immuunsysteem doet iets met ons, niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. We raken overprikkeld of verdoofd. Afgesneden van ons lichaam. En dus ook van onze gevoeligheid, onze intuïtie, ons vermogen tot afstemming en actie. We kunnen dan minder aanwezig zijn bij de wereld, terwijl die juist om onze aanwezigheid vraagt.

In een volgend blog ga ik dieper in op wat het betekent om te leven met een ontregeld systeem, en hoe we toch kunnen herstellen in verbinding met onszelf, elkaar en de aarde.

Adem in. Jij bent aarde.

Elke ademhaling is een uitwisseling. Tussen jou en de bomen. Tussen jouw cellen en het ecosysteem om je heen.

Dat besef is rauw én helend. Pijnlijk én vol potentie. Want als we echt voelen dat we deel zijn van één groot levend systeem, dan kunnen we ook daar beginnen met herstel. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor de wereld waarin we leven.

🌍 Gezondheid is geen individueel bezit. Het is een spiegel van hoe we samenleven. En de wereld leeft in ons. Elke ademhaling opnieuw.